01 xaneiro 2021

AUTORA DO MES DE XANEIRO: CARSON McCULLERS


A AUTORA DO MES

XANEIRO

 

CARSON MCCULLERS

 

        A escritora estadounidense Lula Carson Smith naceu en Columbus (Georgia) en 1917 e morreu en Nyack (Nova York) en 1967. Presentouse a si mesma como unha rapaza estraña, con inclinacións artísticas, que aos 18 anos se namorou de Reeves McCullers, con quen casaría en 1937 e 1945, despois de divorciarse en 1941. Dende a adolescencia padecería unha serie de enfermidades que converterían nun tormento a súa existencia. O alcoholismo, a inestabilidade emocional, o suicidio do seu marido... contribuíron á súa desgraza. Talvez por todo o anterior a súa obra é breve.

 

        Dentro desta, podemos destacar as obras narrativas The Heart Is a Lonely Hunter (O corazón é un cazador solitario), Reflections in a Golden Eye (Reflexos nun ollo dourado), The Member of the Wedding (A compoñente da voda ou Frankie e a voda), The Ballad of the Sad Cafe (A balada do café triste), Who Has Seen the Wind? (Quen viu o vento?), Clock Without Hands (Reloxo sen agullas) e os contos incluídos na obra póstuma The Mortgaged Heart (O corazón hipotecado), onde se inclúe un esbozo da primeira novela titulado The Mute (O mudo); as obras teatrais Frankie and the Wedding e Reflections in a Golden Eye (versións das súas novelas) e The Square Root of Wonderful (A raíz cadrada da marabilla); un libro de poemas infantís, Sweet as a Pickle and Clean as a Pig (Dóce como un cogombro e limpo como un porquiño); un libro de memorias inacabado, Illumination and Night Glare (Iluminación e fulgor nocturno), e unha serie de ensaios breves dedicados, sobre todo, á literatura.

 

        Carson McCullers é incluída dentro dun grupo de autores etiquetados coa denominación Gótico Sureño, xunto con escritores de distintas xeracións como William Faulkner, Erskine Caldwell, Flannery O’Connor, Katherine Anne Porter, Joyce Carol Oates ou Cormac McCarthy. Non se amosou moi de acordo con esa catalogación, pois a palabra “gótico” tiña, na súa opinión, resonancias románticas e ía unida a connotacións como grotesco, anormal, esaxerado, deforme... No seu breve ensaio “O realismo ruso e a literatura do Sur” trata o tema. Comeza aludindo concisamente a circunstancias sociais, pois manifesta que os estados do Sur son tratados como colonias do Norte, de modo que o seu atraso económico provoca tal situación de miseria que a vida humana ten escaso valor, ao contrario do que sucede cos bens materiais. Na súa opinión, a pobreza e o escaso valor da vida humana son dous trazos que unen o Sur americano coa Rusia do XIX e explican as semellanzas existentes entre as literaturas de ambos espazos xeográficos.

        Realistas rusos e narradores do Sur procuran presentar a alma do ser humano sen idealismos, mesturando o grandioso co trivial, o sagrado co licencioso, o tráxico co humorístico, de xeito que pode producir unha sensación de insensibilidade ou mesmo de crueldade, que, por outra parte, se pode atopar incluso na Biblia ou na traxedia grega. Ambas literaturas, ó seu xuízo, sitúan os seres humanos nun mundo falto de harmonía, cun sistema de valores incerto; por ese motivo son seres desgraciados que se adaptan mellor ou peor á infelicidade e á carencia de sentido da vida.

        Carson McCullers pensa que a literatura do Sur debe aproximarse á de Tolstoi ou Dostoievski no sentido de que debe reflectir de modo realista a súa sociedade procurando evidenciar o seu sentido simbólico máis profundo.

        As súas obras presentan moitos aspectos autobiográficos. McCullers comprácese en lembrar o mundo sureño da súa infancia e adolescencia: os calorosos veráns, a monotonía, a discriminación racial... A miúdo sitúa, en medio dunha serie de personaxes curiosos e estraños, unha rapariga que chega a adolescencia, imaxinativa, sensible, ansiosa de escapar e ver mundo, por unha parte, e de atopar unha persoa que a comprenda e a ame, por outra. Moitos deles son seres inadaptados, solitarios e soñadores polos que a autora sente, con frecuencia, ternura e compaixón. 

 

        O corazón é un cazador solitario é a súa sorprendente primeira novela, escrita antes dos vinte e tres anos, aproveitando relatos anteriores. Con extraordinaria intuición, presenta un feixe de personaxes memorables relacionados co café New York ou a pensión dos Kelly nunha vila georgiana: o xordomudo Singer –unha especie de príncipe Mishkin ou Aliosha trasplantado, con evidentes mutacións, ao Sur estadounidense-, o doutor Coleman –afroamericano defensor dos dereitos humanos, que podería considerarse un modelo para Martin Luther King, aínda que carece da súa fe relixiosa-, Jake Blount –sindicalista sen carisma, inadaptado e bebedor empedernido-, Biff Brannon –dono de café, interesado nas persoas estrañas que alí acoden- e Mick Kelly –adolescente estraña e inqueda que posúe algúns trazos autobiográficos. Ao longo de pouco máis dun ano as súas vidas sofren algún proceso de deterioro que no primeiro caso chega á morte. Trátanse diversos temas que caracterizarán a obra de McCullers: a soidade esencial do ser humano, o saudade de algo impreciso, o contraste entre a realidade e o desexo, a denuncia da inxustiza e o racismo... Este último é un dos aspectos máis admirables da autora, que adoptou sempre unha actitude valente ante a súa sociedade. O doutor Coleman manifesta, en parte, a opinión da autora cando di –antes da II Guerra Mundial-: “Os nazis rouban aos xudeus a súa vida legal, económica e cultural. Aquí o negro sempre estivo privado destas cousas. E se non tivo lugar un roubo total e democrático de diñeiro e artigos, como en Alemaña, é simplemente porque aos negros nunca se lles permitiu reunir riquezas”.

 

        Reflexos nun ollo dourado pode entenderse –así o fai algún crítico- como unha sátira dirixida ao exército e a institución familiar. Aparecen, de novo, seres moi peculiares nunha historia en que se anuncia un crime que non se saberá a quen afecta ata o derradeiro intre. A infidelidade matrimonial, a homosexualidade, a frustración sexual ou materna, a existencia instintiva, a extravagancia, a loucura... son moi importantes nesta historia tráxica que atrapa pola súa mesma rareza e a súa intensidade, pois case cada detalle ten un sentido profundo.

 

        A balada do café triste é unha novela breve maxistral cuxo narrador é a encarnación da mentalidade sureña, coa súa sabedoría, as súas supersticións e os seus prexuízos. Vivindo nunha localidade perdida, mísera e ignorante do interior de Georgia, presenta con estraña sensibilidade a natureza, o paso do tempo e a evolución duns personaxes atrabiliarios entre os cales destacan a señorita Amelia, o seu marido, de quen vive separada, Marvin Macy, e un curioso recén chegado, o “primo Lymon”. Tense dito, con razón, que Amelia, que posúe máis trazos de home que de muller, é o polo oposto da tradicional e idealizada muller sudista tal como a mostra, por exemplo, Margaret Mitchell na súa espléndida novela –non entremos nalgún aspecto da súa ideoloxía- Gone with the Wind; mais, con todos os seus defectos, esperta a simpatía e a compaixón do lector tras ser tratada cruelmente.

        Coa noveliña foron publicados varios contos entre os cales destacan “O alento do ceo”, sobre unha rapariga angustiada pola doenza, a soidade e a chegada da morte; “Wunderkind”, sobre outra adolescente amargada pola esixencia que os adultos cargan sobre os seus ombreiros; “O transeúnte”, en col do individuo que, descobrindo a falsidade do seu modo de vivir, sente o desexo de cambiar; “Unha árbore, unha rocha, unha nube”, onde un individuo estraño, nun café, reflexiona sobre a vida e defende a necesidade de amar, comezando polo máis simple; “Dilema doméstico”, que trata sobre a indecisión dun marido que ama e odia á súa muller, vítima do desarraigo e o alcoholismo, que pode conducir a familia enteira  ao desastre,  ou “Os sete mortais”, estampa lírica que exalta a sensibilidade musical da raza negra ao mesmo tempo que denuncia a discriminación da que é obxecto.

 

        Frankie e a voda presenta un momento crítico da existencia dunha rapariga de 12 anos precoz e desacougada que, sentíndose rexeitada polo seu pai e as súas antigas amigas, desexa fuxir da súa vida monótona nunha vila georgiana acompañando ao seu irmán e a súa esposa. A autora, imitando á súa maneira a Proust, analiza con parsimonia as sensacións, ideas e lembranzas da protagonista facendo crer ao lector que pesa sobre ela un destino tráxico, cando realmente a desgraza agarda ao seu inocente curmán, John Henry, e, en menor medida, á súa criada afroamericana, Berenice, a soñadora dun mundo en que non existan as razas, quen, a pesar do cariño que sente pola familia á que serve, quedará á marxe da súa mellora social.

  

        Quen viu o vento? é un conto longo de final aberto, situado en Nova York, que abrangue unhas poucas horas da vida dun novelista fracasado, Ken Harris, quen, a consecuencia do seu bloqueo mental, cae no alcoholismo, a violencia familiar, a perda da dignidade, a loucura e quizais o suicidio. O título, inspirado por unha canción infantil, ten un evidente carácter simbólico, pois o vento tanto pode representar o carácter voluble, vaidoso e tolo do protagonista, como o paso do tempo, que leva consigo todas as falsas ilusións. Á maneira do seu admirado Dostoievski, McCullers mestura o ridículo coa traxedia.

 

        Reloxo sen agullas sitúase nun lugar de Georgia, Milan, nos anos cincuenta, para presentarnos basicamente o que afecta a catro personaxes: J. T. Malone, boticario cunha doenza terminal; Fox Clane, xuíz racista, de ideas reaccionarias; Jester Clane, o seu neto, que desexa amosarse liberal e progresista; e Sherman Pew, mozo afroamericano que anhela un cambio social. Preséntase unha sociedade dominada pola violencia racial, que culmina no asasinato de Sherman organizado por un grupo de individuos que desexan dar marcha atrás no tempo ou negarse ao cambio inevitable. A autora declara ao principio da novela que a morte é sempre a mesma, pero cada home morre ao seu xeito, e amósao cos distintos pasamentos dos seus personaxes. Tense destacado que, como Tolstoi en A morte de Ivan Ilich, McCullers reflexiona, por medio do seu protagonista, Malone, sobre os erros da súa existencia, a soidade esencial do home, o sentido do sufrimento...

 

        En canto á súa única obra creada orixinalmente para o teatro, A raíz da cadrada da marabilla, McCullers explicou que foi un intento de exteriorizar dalgún xeito a vivencia do suicidio do seu marido. Presenta un escritor alcohólico acabado de saír dunha clínica de rehabilitación, Philip Lovejoy, que desexa reconstruír o seu matrimonio, pero atopa a súa muller, que aínda sente algo por el, namorada doutro home. Véndose rexeitado ou como un estorbo, decide poñer fin á súa vida. 

       De Reflexos nun ollo dourado cabe sinalar que, ademais de converterse nunha obra teatral, foi levada ao cine por John Huston, amigo da autora.

 

        Iluminación e fulgor nocturno, publicado postumamente como unha autobiografía, é un libro heteroxéneo que inclúe lembranzas, cartas e incluso un esbozo da súa primeira novela. As iluminacións eran para a autora unha especie de intuicións ou revelacións imprevistas que impulsaban a súa creación literaria.

 

        Para animarvos á lectura de Carson McCullers, tedes na biblioteca un exemplar de A balada do café triste, que impresionou a autores como Antonio Muñoz Molina ou Claudio Rodríguez, e na rede encontraredes unha páxina estupenda, Literatura.us, que ofrece unha versión das súas mellores obras.