RAYMOND
CHANDLER
Naceu
en Chicago en 1888 e morreu en La Jolla (California) en 1959. Pasou parte dos
seus primeiros anos no Reino Unido e tivo durante moito tempo a nacionalidade
británica. Participou na Primeira Guerra Mundial e desempeñou múltiples
empregos: funcionario, xornalista, contable, directivo dunha compañía
petrolífera... Ao ser despedido desta, comezou a publicar relatos e novelas
pertencentes case exclusivamente á denominada “serie negra”, en especial en
revistas como Black Mask ou Dime Detective Monthly. Casou, xa
maior, con Cissy Pascal, que lle levaba case vinte anos. Cando esta morreu, en
1954, os seus problemas de alcoholismo e tendencia á depresión acrecentáronse,
o cal repercutiu na súa obra creativa. Foi un dos escritores que, como William
Faulkner, Francis Scott Fitzgerald ou Howard Fast, aceptaron traballar como
guionistas para a industria do cine.
Chandler, que posuía unha formación
culta e fora poeta na súa mocidade, pensou nos anos trinta que podería gañar a
vida como escritor do xénero coñecido como “hard boiled” que popularizara
Dashiell Hammett. Procurou deixar nas súas obras unha impronta persoal. A súa
gran creación foi o detective Philip Marlowe, a quen converteu en protagonista
e narrador das súas obras máis logradas. Concédelle a este un estilo persoal
que bota man da lingua culta, o argot dos barrios baixos californianos e
abundantes e orixinais imaxes, descricións e comentarios. Trátase dun estilo
cargado de cinismo e ironía que foi obxecto de frecuentes imitacións.
No seu breve ensaio “The Simple Art of Murder” (A simple arte do asasinato), Chandler defende a novela de serie negra, en contraposición ao relato policial clásico, que poderían representar Agatha Christie ou Dorothy L. Sayers, polo seu maior realismo, a súa profundidade sociolóxica e incluso a súa frescura estilística. Gaba a figura de Dashiell Hammett, aínda recoñecendo que boa parte das súas innovacións se atopaban xa nas primeiras obras de Ernest Hemingway. Chandler nas súas grandes obras seguirá o exemplo de Red Harvest (Colleita vermella), narrada en primeira persoa, e non o de The Glass Key (A chave de vidro), onde Hammett utiliza a técnica condutista, perseguindo a relativa obxectividade dunha cámara cinematográfica.
Philip Marlowe é a culminación dunha
serie de tentativas ofrecidas nos seus contos: Malory, Dalmas, Carmady... Tense
dito que é unha especie de cabaleiro andante “de ocasión” nun mundo corrompido.
Ao autor pareceulle mal o retrato do personaxe feito polo seu amigo John
Houseman, que o definía así: “... un home monótono e melancólico, de
intelixencia limitada e aspiracións mediocres, que se contenta con traballar
por dez dólares diarios e que, entre unha copa e outra, recibe regularmente
unha tunda e se deita ocasionalmente con algunha muller”. Chandler, no ensaio
antes citado, sinala que é un home común e ao mesmo tempo extraordinario; un
home de honor, íntegro de seu; relativamente pobre e desdeñoso da riqueza;
coñecedor da psicoloxía humana; un ser solitario e orgulloso que sente
repugnancia ante o finximento e a ruindade, posuidor dunha moralidade un tanto
laxa en certos aspectos, pero esencialmente honesto consigo mesmo e cos demais.
Trátase dun individuo que fala con tosco humor, botando man do sarcasmo e a
ironía, un tipo valente e ás veces temerario que a miúdo oculta intelixencia e
cultura –pasou dous anos na universidade, reláxase escoitando música clásica e
reproducindo partidas clásicas de xadrez. Aínda que poida parecer duro e mesmo
violento, ten un fondo sentimental e romántico. O seu sarcasmo pode entenderse
como o produto da visión da vida dun idealista decepcionado co mundo corrompido
en que vive. Consome grandes cantidades de alcohol, que é o seu refuxio e o seu
pracer. Como é habitual nos heroes deste tipo de novelas, ten gran atractivo
sexual, pero, excepto ao final, renuncia a perder a súa liberdade por atarse a
unha muller.
En xeral, as novelas de Raymond Chandler
teñen un argumento relativamente simple e incluso deixan algúns cabos soltos
pois consideraba que as novelas, como as películas, debían ter unha trama sutil
que permitise introducir escenas impactantes. As descricións e as escenas sérvenlle
para crear un ambiente e suscitar no lector un ton sentimental. Non coidaba que
o fundamental fose descubrir o asasino, senón os motivos e as circunstancias
que o empuxaron a delinquir –xeralmente o afán de poder e riquezas ou, de xeito
máis tenue, a frustración sexual.
Presumiu de ser o
primeiro en presentar o ambiente de Los Angeles, un mundo próspero e corrupto,
que reflicte, a pequena escala, os valores da sociedade estadounidense.
Marlowe é contratado a miúdo por persoas
que lle menten ou lle ocultan parte da verdade, que incluso cometeron algún
crime. Trátase ás veces de mulleres sedutoras que provocan ou cometen
asasinatos, de persoas de vida azarosa que mudan de nome e mesmo de
personalidade. Marlowe pórtase con elas como un avogado cos seus clientes e non
dubida ás veces en ocultar os seus delitos. Vive nun mundo en que os poderosos
viven á marxe da xustiza coa complicidade da policía e o poder político. A
inxustiza esperta nel o afán de descubrir a verdade incluso cando aos seus
clientes xa non lles interesa.
Aínda que Marlowe publicou moitos
relatos longos ou novelas breves, a súa obra máis digna de memoria comprende as
sete novelas longas que teñen como protagonista a Marlowe: The Big Sleep (O gran sono
ou O sono eterno), Farewell, My Lovely (Adeus, queridiña ou Adeus, boneca), The High Window (A fiestra
alta ou a A fiestra sinistra –non
se confunda coa película de Hitchcock), The
Lady in the Lake (A dama do lago),
The Little Sister (A irmá pequena), The Long Goodbye (O longo
adeus) e Playback. Todas elas forman
unha especie de ciclo, presentan ó detective en distintos momentos da súa vida,
e foron levadas ao cine.
En The
Big Sleep, Marlowe procura esclarecer a desaparición de Rusty Regan, un
contrabandista casado coa filla dun vello millonario. En certo modo, acaba
identificándose co desaparecido. Incide en múltiples aspectos negativos da
sociedade de Los Angeles: a influencia dos poderosos sobre a xustiza, a
corrupción policial, o servilismo da prensa, as diversas variedades de
delincuencia, relacionada co xogo, a chantaxe, os negocios ilícitos, o roubo, o
narcotráfico... O carácter amoral dunha moza da alta sociedade desencadea unha
serie de crimes. A versión cinematográfica, protagonizada por Humphrey Bogart,
que antes xa dera presenza a Sam Spade, o detective de Dashiell Hammett, en The Maltese Falcon (O Falcón Maltés) popularizou a obra.
Farewell,
My Lovely é, para algúns, a súa mellor novela. Persoalmente, creo que é un
tanto desigual, pero é certo que presenta escenas moi logradas, ateigadas de
humor, unha linguaxe brillantísima e certas novidades técnicas, que son
estrañas no xénero. Chaman a atención as súas descricións, tremendamente
subxectivas, simbólicas, irónicas, incluso sarcásticas ata o desprezo. Marlowe
proponse axudarlle a un individuo extravagante, acabado de saír do cárcere, Malloy,
a atopar o seu antigo amor, Velma Valento. Presenta as súas andanzas nun mundo
onde encontra prostitución, drogadicción e fraude con humor –en ocasións,
próximo ó de Groucho Marx-, ocultando baixo o cinismo a compaixón que espertan
nel algúns individuos como o vello señor Grayle ou o mesmo Malloy. Non oculta o
racismo da sociedade estadounidense cando se manifesta que para a policía e a
prensa é menos importante o asasinato dun afroamericano que o dun branco de
orixe europea.
En The
High Window, situada no ano 1941, procura desentrañar, como é habitual, o
acontecido anos antes, en 1933, cando unha muller empurra ao seu marido dende
unha fiestra. A novela comeza co encargo feito por tal señora para que atope
una valiosa moeda antiga –como Spade tivo que buscar a estatuíña do Falcón
Maltés. O asunto máis importante é, non obstante, o abuso sexual e psicolóxico
sufrido pola súa secretaria, a quen Marlowe procura protexer. Pórtase como un
“Galahad de ocasión” que se burla de si mesmo, parodiando un anuncio na prensa,
considerándose “investigador privado, chapuceiro, manazas, disoluto”. Manifesta
algunha das ideas políticas do autor cando, criticando a sociedade capitalista,
desconfía das alternativas. Como noutras obras, concorda coa opinión verquida
por outros personaxes; neste caso, un garda de seguridade farto de servir aos
ricos, o cal opina desenganadamente que “o malo das revolucións é que caen en
mans da peor xente”. Nun final cínico, Marlowe protexe tamén aos seus clientes,
nai e fillo, culpables de senllos asasinatos. A escusa é que as vítimas non merecían
compaixón.
The
Lady in the Lake, situada no mesmo ano, ten, como o título indica,
resonancias artúricas. Marlowe recibe o encargo de atopar unha esposa infiel,
Crystal Kingsley. Unha muller malvada, que chega a ter catro nomes diferentes,
move os fíos e engana a todos case ata o final. A intriga é un tanto forzada,
como se pode supoñer, e algúns comportamentos parecen pouco motivados. Está
ambientada fundamentalmente en Bay City, lugar case sinónimo de corrupción na
obra de Chandler –algúns críticos identifícana con Santa Monica. Como noutras
obras, existe unha relación entre corrupción policial, tráfico de drogas, xogo
clandestino... O axente Dobbs recoñece cinicamente que non queren limpar
demasiado a cidade para que non fuxan os cartos sucios. A parte luminosa da
obra reside no carácter simpático dos habitantes de Puma’s Point.
The
Little Sister (A irmá pequena)
presenta a Marlowe ao servizo de Orfamay Quest, unha moza aparentemente inxenua
e inocente, educada nunha familia puritana, que ao final resulta ser egoísta,
traizoeira, materialista e amoral. Esta mociña encárgalle a busca do seu irmán.
O noso detective indagará no ambiente de Hollywood e descubrirá a relación
existente entre o mundo do cine e a delincuencia. Como xa é un tópico, Hollywood
amosarase, ante todo, como unha fábrica de soños rotos. Sinálase que o
crecemento e a prosperidade atraen a delincuencia, e desta derívanse a
corrupción e incluso a dexeneración. Porén, non se quere dicir que o mundo do
cine está totalmente corrompido e, moito menos, que o atrasado mundo rural
americano é un exemplo de sociedade idílica. Precisamente son algúns personaxes
do mundo do cine os únicos moralmente salvables, xunto con Marlowe, desta
novela.
The
Long Goodbye (O longo adeus) é
considerada xeralmente a obra mestra do autor e unha das máis sobranceiras do
xénero. O tratamento dos personaxes e da trama é máis complexo que nas outras
novelas; a linguaxe máis directa; a técnica, máis innovadora; a crítica social -que
acada, incluso, o mundo literario- aínda máis notoria. Marlowe, por lealdade a
un amigo que o engana –a quen el coñece como Terry Lennox, pero chegará a ter
tres personalidades distintas-, atura os malos tratos da policía e procura
descubrir quen é a persoa responsable do crime que se lle atribúe: o asasinato
da súa esposa, a rica e promiscua Sylvia Potter Lennox, filla dun vello
millonario. Contra vento e marea, introducíndose no ambiente da alta sociedade
anxelina, acaba por descubrir a verdade e deixando que se suicide a culpable,
por quen el se sentira fortemente atraído. Amósase máis quixotesco e romántico
ca nunca, de modo que, ao final, déixase a porta aberta a unha historia de amor.
Playback,
escrita cando xa as súas facultades mermaban, é, como se ten dito, un pequeno
agasallo de despedida do autor. Marlowe ten que seguir a unha moza fermosa e
rica que procede do Este do país. Como case sempre, implícase máis do esixible
e convértese no seu cabaleiro andante. Nesta ocasión, todo lle sae rodado:
ninguén o maltrata, descobre con rapidez o cerne do asunto e consegue ser
amado. Ao final, Linda Potter, que xa aparecera na novela anterior, parece
decidida a formar con el un matrimonio. Na obra aparecen escenas simpáticas,
incluso Marlowe se solta utilizando un español macarrónico. Entre as
observacións críticas, paréceme memorable, polo que nos fai lembrar, o que di o
vello Fred Pope: “Se queres xente desalmada, agora temos unha manchea de tipos
que che arrincarían ata o derradeiro centavo e enriba cargarían algo máis na
conta polos servizos prestados. Sacaríanche o derradeiro dólar de entre os
dentes e miraríante como se ti lles tiveses roubado a eles”. En que nos fai
pensar?
Como se comentou, Chandler publicou
moitas historias en revistas que logo recolleu en libros. Moitas delas
servíronlle para escribir as grandes novelas. El dicía que as “canibalizaba”.
Case todas pertencen ao xénero detectivesco. Sinálanse xeralmente unhas poucas
excepcións que pertencen á literatura fantástica ou de terror. Paréceme que,
entre todas elas, merece unha mención especial o derradeiro relato de Chandler,
que ademais ten como protagonista a Marlowe: The Pencil (O lapis). Nel,
o célebre detective ten que enfrontarse á Mafia.
Postumamente foron publicadas as súas
cartas e notas, que, a xulgar por algúns fragmentos seleccionados, encerran
agudas observacións, xeralmente humorísticas e un tanto esaxeradas, sobre a
vida, a literatura e o cine.
Como xa se dixo, Chandler escoitou os
cantos de serea da industria cinematográfica, que lle permitiu vivir con certo
luxo. Foi guionista de obras como Double
Indemnity –coñecida aquí como Perdición-,
de James M. Cain, o autor da célebre O
carteiro sempre chama dúas veces, e de Estraños
nun tren, o clásico de Patricia Highsmith. Tamén colaborou no guion de
novelas súas como O longo adeus, A fiestra sinistra e A dama do lago.
Escribiu directamente para o cine o
guión de A Dalia Azul, que lle
quedara atrancada como novela. Trátase dun traballo non demasiado brillante, en
parte porque se viu obrigado a modificar o final previsto para non ofender ao
exército estadounidense, en plena Segunda Guerra Mundial, ao presentar como
asasino a un heroe de guerra que sofre unha enfermidade mental a consecuencia
das feridas recibidas. O protagonista chega do Sur do Pacífico para atopar á súa
esposa relacionada cun mafioso propietario do local A Dalia Azul. O asasinato
da súa muller pon en marcha a intriga.
En xeral, a súa experiencia
hollywoodense, a xulgar polos seus escritos, non foi positiva: tivo roces con
algúns célebres directores, quedou descontento con algúns actores e incluso coa
innovadora técnica da cámara subxectiva utilizada por Robert Montgomery para a
súa adaptación de A dama do lago.
Curiosamente, el cría que o actor ideal para representar a Marlowe era Cary
Grant, pero quedou moi satisfeito coa actuación de Bogart.
Na nosa biblioteca podedes atopar unha edición de El sueño eterno, quer pode considerarse unha boa introdución á lectura das novelas deste respectable autor.
