03 febreiro 2019

O autor do mes. Febreiro. Ricardo Carballo Calero


O AUTOR DO MES

FEBREIRO


RICARDO CARBALLO CALERO

            Ricardo Carballo Calero (ou Carvalho Calero) naceu no Ferrol en 1910 e morreu en Compostela en 1990. Relacionado co Seminario de Estudos Galegos e o Partido Galeguista, participou na Guerra Civil polo bando republicano. Tras a Guerra, pasou dous anos no cárcere. Durante quince anos (de 1950 a 1965), foi director do Colexio Fingoi, en Lugo. Con posterioridade, exerceu como profesor no Instituto Rosalía de Castro, en Santiago, onde, a partir de 1972, foi o primeiro catedrático de Lingua e Literatura Galegas da Universidade. Alí realizou un gran labor como mestre de varias promocións de filólogos.

 

            Cultivou todos os xéneros literarios; en especial, a poesía e o ensaio.


            A súa obra dramática é talvez a menos coñecida. El mesmo publicou con recelo obras como O fillo, Isabel, O redondel e Os xefes. No libro Catro pezas deu a coñecer os dramas que coidaba máis significativos: A farsa das zocas, concibida para a representación con títeres e inspirada no folklore galego; A sombra de Orfeo, de ambiente e personaxes burgueses, na que un músico provoca a rivalidade de varias pintoras que o ven de xeitos case opostos; Auto do prisioneiro, mostra de teatro simbólico, no cal o home é oprimido por unha figura paterna que pode identificarse con Deus ou o Ditador; e A árbore, que presenta como unha maldición bíblica a incapacidade dun home á hora de conseguir ser correspondido pola muller que ama.

 

            No seu labor poético, poden distinguirse tres etapas e un colofón. Vieiros e O silencio axeonllado son obras de mocidade, vangardistas, previas á Guerra Civil; Anxo de terra, Poemas pendurados dun cabelo e Salterio de Fingoi son poemarios de posguerra; Excalibur, Venusberg e Avalon atópanse entre a madurez e a vellez, que nel foi plenamente creativa; Reticências foi a súa despedida.


Ao longo de tantos anos, é evidente unha evolución persoal que garda similitudes co desenvolvemento poético dos seus compañeiros de xeración, como Iglesia Alvariño ou Cunqueiro. Certas características son invariables: o intelectualismo, o culturalismo, a reflexión persoal, a escasa musicalidade, a diversidade métrica... Tamén se reiteran as temáticas: a muller –con frecuencia inapreixable-, o amor –sen romanticismo-, a soidade, a vellez, a morte, a busca de Deus –cunha actitude escéptica-, a visión irónica e incluso sarcástica da sociedade... Mestura o elevado co vulgar e utiliza o humor cun pouso de tristeza e pesimismo.




A obra narrativa é máis coñecida, non en balde iniciou con A xente da Barreira a novelística galega de posguerra e obtivo con Scórpio o Premio Nacional de Literatura. A primeira continúa a tradición de Pardo Bazán, Valle e sobre todo, Otero Pedraio, ao presentar a decadencia da fidalguía e o ascenso de burgueses, indianos e xentes do pobo ao longo do século XIX en Galicia. Utiliza un ritmo rapidísimo, desdeñando o diálogo e a descrición, para presentar de xeito realista feitos e personaxes. Scórpio, polo contrario, algo máis morosa, aproveita sucesos vividos en primeira persoa relativos á Ditadura de Primo de Rivera, a Segunda República e a Guerra Civil, para presentar dende varias perspectivas a evolución vital de Scórpio, alcume ou pseudónimo de Rafael Martínez Piñeiro, unha especie de donxoán atípico, talvez unha proxección idealizada do autor.


Tardiamente publicou obras que gardara na gaveta, esbozos de novela e contos non carentes de interese: Os señores da Pena, que trata tamén sobre a decadencia dunha familia fidalga e o ascenso dun mozo de orixe humilde; O lar de Clara, memorias dun indiano que decide quedar no seu Ferrol natal, apegado ás raíces; e catro contos: “As pitas baixo a chuvia”, “Os tumbos” –que son lembranzas infantís de carácter humorístico-, “A cegoña” -que, parecendo algo semellante, remata como un impresionante conto de terror- e “Aos amores serodios” –narración orixinal en que se difuminan os límites dos xéneros-.


Deixamos para o final o ensaio, que marcou nos estudosos da lingua e, sobre todo, da literatura galega unha pegada indeleble. Carballo é un deses autores dos que sempre se aprende algo, porque une a profundidade e a orixinalidade á claridade expositiva.


Os profesores da miña xeración introducímonos nos dominios da lingua coa súa Gramática elemental do galego común e no mundo das letras posterior ó século XVIII coa Historia da literatura galega contemporánea. Don Ricardo foi aprofundando e ampliando o ámbito dos seus estudos en multitude de obras posteriores que facilitaron a comprensión de autores da talla de Rosalía, Pondal, Otero, Castelao, Díaz Castro...


Todo este labor impagable ben merece que lle dediquen o Día das Letras Galegas. Por desgraza, o temor da maioría dos nosos académicos a reabrir a polémica da normativa –Don Ricardo defendeu nos seus últimos anos a aproximación ao portugués- fai improbable que isto suceda.