STENDHAL
Publicou poucos libros, pero deixou
moitos textos inéditos, que apareceron postumamente en distinto grao de
elaboración. Como adoitaba crear sen axustarse a un esquema ríxido, abandonou a
redacción de varias obras, das cales coñecemos o final previsto grazas a
algunhas anotacións. Arredor dos vinte anos, nun período de desengano, realizou
algún intento dramático que resultou frustrado, en especial, pola súa escasa
habelencia á hora de versificar. Logo, durante o seu exilio voluntario en Italia
tras a derrota de Napoleón, aproveitando obras doutros autores, escribiu
ensaios referidos ás súas grandes afeccións como Histoire de la peinture en Italie (Historia da pintura en Italia)
ou Lettres sur Haydn, Mozart et
Métastase (Cartas sobre Haydn,
Mozart e Metastasio). Neste período tamén intentou ocuparse da Guerra de
Sucesión española ou da biografía do seu admirado xeneral corso, a quen, non
obstante, lle reprochaba ter acabado coa república para instaurar unha
monarquía hereditaria. A este tema volvería anos máis tarde.
Beyle adoptou o pseudónimo, inspirándose nun
topónimo prusiano –Stendal, sen hache-, a raíz da publicación do seu primeiro
libro de viaxes, Rome, Naples et
Florence (Roma, Nápoles e Florencia).
A este engadiría, pasados os anos, talvez os seus maiores éxitos editoriais, Promenades dans Rome (Paseos por Roma), onde inclúe historias
como a de Francesca Polo, e Mémoires
d’un touriste (Memorias dun turista),
baseado, en especial, nas súas xornadas por Francia adiante.
A comezo dos anos vinte, segue
publicando ensaios como Vie de Rossini
(Vida de Rossini) ou Racine et Shakespeare (Racine e Shakespeare), onde claramente
toma partido a favor do movemento romántico fronte ao clasicismo, e dá a
coñecer a primeira obra autenticamente persoal, De l’amour (Do amor). Trátase
dun libro un tanto heteroxéneo, no cal manifesta a súa teoría do amor –Ortega,
acertadamente, sinala que máis ben se trata do namoramento e, con certa
arbitrariedade, opina que é a teoría dun home que nunca se sentiu amado
e, por tanto, cre que o amor, en realidade, non é máis que unha ilusión.
Stendhal define o sentimento -“Amor é sentir pracer en ver, tocar, sentir con
todos os sentidos e o máis cerca posible un obxecto amado e que nos ama”-;
coida que o amante atribúe á persoa amada cualidades que esta non posúe;
distingue catro tipos de amor –amor paixón, amor pracer, amor físico e amor
vaidade- e sinala sete pasos que sempre se dan: fundamentalmente pártese da
admiración, nace logo a esperanza, prodúcese a primeira cristalización ou
namoramento e logo hai un momento de dúbida que xeralmente conduce a unha
segunda cristalización ou namoramento definitivo. Para exemplificar esta teoría
escribe Ernestine ou la naissance de
l’amour (Ernestine ou o nacemento do
amor), pero as súas grandes novelas son a mellor mostra da súa visión do
tema. A pesar da orixinalidade do libro, non se debe esquecer que nesta materia tiña
á súa disposición as simpáticas obras ovidianas, Ars amatoria (Arte de amar)
e Remedia amoris (Remedio de amor).
Sería en 1827 cando publicase de xeito
anónimo a súa primeira novela, Armance (Armancia).
Inspírase na obra doutro escritor, que á súa vez plaxiara á autora orixinal,
porque nunca tivo facilidade para crear argumentos propios. É a historia dun
amor que remata de modo tráxico a causa da impotencia do mozo, Octave de
Malivert, quen se considera un monstro e se ve obrigado a casar coa súa amada
platónica, Armance, para que a honra desta non padeza. Stendhal trata o asunto
con tanto secretismo e “delicadeza”, que a situación dos protagonistas é
confusa. Revela algunha das súas características fundamentais: o interese pola
psicoloxía dos personaxes e a presentación dun ambiente social, o dos salóns da
nobreza no París da Restauración borbónica.
Tres anos máis tarde dá á luz unha das
súas obras mestras, Le rouge et le noir
(Vermello e negro). Trátase dunha
desas novelas decimonónicas que talvez caian das túas mans cando as empezas a
ler e, unha vez que te enganchan, poden cambiar incluso a túa maneira de ver o
mundo. É a historia dun mozo de orixe humilde, Julien Sorel, dotado de virtudes
excepcionais e obsesionado por ascender socialmente seguindo o exemplo do seu
admirado Napoleón. Lamentablemente para el, na Francia da Restauración xa non
era posible unha carreira tan fulgurante pois o poder do exército fora
substituído polo da Igrexa e a nobreza, só ameazado polo ascenso da burguesía.
Dividida en dúas partes, situadas basicamente en Verrières (Franco Condado) e
París, a novela presenta aspectos psicolóxicos, sociais e políticos arredor da
evolución sentimental do protagonista, que mantén dúas relacións amorosas,
primeiro con Madame de Rênal e logo con Mathilde de
Poucos anos máis tarde comezou a súa
novela máis extensa, que abandonou cando, en aparencia, lle faltaba pouco para
rematala, Lucien Leuwen –que tamén
recibiu os títulos de Le rouge et le
blanc (Vermello e branco), Le Chasseur Vert (O Cazador Verde) e outros. O plan orixinal da obra constaba de
catro partes, pero fusionou as dúas primeiras, que tratan da historia de amor
entre o protagonista e Madame de Chasteller estando destinado como militar en Nancy; converteu a terceira en
segunda, na cal se presenta a sociedade do reinado de Luís Filipe de Orleans,
iniciada coa revolución de xullo de 1830, e reduciu a cuarta a un esquemático
desenlace, no cal o protagonista, nomeado para un cargo diplomático tras a
morte do seu pai, marcha de Francia. Lucien, menos ambicioso que Julien Sorel, pertence
a unha familia da alta burguesía, que acadara o poder finalmente –o seu
proxenitor, personaxe moi orixinal, é un representante da banca, considerada a
aristocracia da burguesía. En Lucien
Leuwen, como noutras obras, Stendhal critica a sociedade do seu tempo,
sinalando o temor da aristocracia a unha nova revolución, a relación carente de
ética entre a política e os negocios ou a utilización do exército para reprimir
o movemento obreiro. Posiblemente isto foi un dos motivos de que el, como
funcionario do Estado, non acabase a redacción da novela, a cal,
desproporcionada como quedou, encerra moitos momentos brillantes.
Lamiel
foi o seu derradeiro intento narrativo. Desta vez a protagonista é unha moza de
orixe humilde acollida baixo a protección dunha dama da aristocracia. Seducida
por un médico cínico e ambicioso, adopta unha actitude desenganada e escéptica
ante a vida e a sociedade. Ansiosa de descubrir o amor, entrégase a varios
amantes sen éxito. Só está preto de atopalo, tras casar co fillo da súa
protectora, ao coñecer un bandido no que observa a actitude enérxica e rebelde
que admira. Encontrará a súa morte ao vingarse da Xustiza que fixo executar ao seu
amante queimando o edificio que a alberga. Mais isto xa forma parte do final
previsto que nunca chegou a redactar. Así, pois, presenta de novo un personaxe rebelde
que menospreza as convencións sociais; Lamiel emparéntase por este trazo con
Mathilde de
Anterior a ela é Vie de Henry Brulard (Vida
de Henry Brulard), que se atopa a medio camiño entre a novela e a
autobiografía. Aquí Stendhal lembra con detalle os primeiros anos da súa vida
recargando as tintas á hora de sinalar simpatías e antipatías con tanta
sinceridade como, en ocasións, ánimo de
escandalizar. Os amantes da crítica psicanalítica destacan o amor que o pequeno
Henry sentía pola súa nai así como o odio que lle inspiraba o seu pai.
É claramente autobiográfica outra obra
inacabada, Souvenirs d’égotisme (Recordos de egotismo), na que Beyle
lembra os seus anos parisienses comprendidos entre 1821 e 1830. Usando nomes
reais ou ficticios, lembra anécdotas con humor irónico. O egotismo é o defecto
de falar en exceso dun mesmo, ao cal el, conscientemente, se entregaba.
Afectado polo triste final da súa relación con Matilde Viscontini, morta en
1825, anos despois do afastamento de ambos, revela episodios ás veces ridículos
ou pouco honrosos da vida galante do seu tempo e critica a miúdo persoeiros da vida
social e literaria parisiense.
Textos antigos da historia de Italia
servíronlle de inspiración para as coñecidas como Chroniques italiennes (Crónicas
italianas) e outras narracións breves. As máis célebres son as situadas no
século XVI: “L’Abbesse de Castro“ (“A abadesa de Castro”), “Vittoria
Accoramboni”, “
En “A abadesa de Castro” relátase o amor
infausto dunha parella cuxos membros pertencen a familias rivais; en “Vittoria
Accoramboni”, o destino tráxico dunha muller fermosa; en “A duquesa de
Pagliano”, un asunto de adulterio e honra familiar co fondo da corrupción nos
dominios papais; en “Os Cenci” –historia tamén abordada por Alexandre Dumas pai
ou Percy B. Shelley-, un caso de incesto e asasinato en que aparece un tenorio
amoral e perverso, o cal lle serve a Stendhal para reflexionar por primeira vez
sobre o mito de Don Xoán creado por Tirso de Molina.
Antes destas narracións, o autor
publicara “Vanina Vanini”, situada tamén en Italia, mais no século XIX, no
contexto das loitas políticas entre carbonarios e absolutistas. Vanina é unha
moza enérxica, carente de escrúpulos, que non admite que lle poñan límites ao
seu amor.
Tamén presentan ambientación italiana
dúas narracións inacabadas, “Trop de faveur tue” (“Favores que matan”) e “Suora
Scolastica” (“Sor Escolástica”), as cales ofrecen unha visión da vida nos
conventos onde ingresaban, sen vocación relixiosa, as xoves da nobreza. Aínda
que nalgún intre fan lembrar Il
Deccamerone (O Decamerón),
atopamos nelas os habituais amores infelices, crimes, suicidios e execucións.
Por último, “Mina de Vanghel” xira arredor
doutra moza enérxica que desexa experimentar o amor, persegue a un home casado
e, ao ser abandonada por este, adopta unha solución límite.
Atopámonos, pois, ante un escritor
liberal, bonapartista, incluso republicano, que, non obstante, se sentiu
atraído pola aristocracia e a alta burguesía, ás que satirizou. Non aforrou
críticas aos países máis avanzados e burgueses, como Francia ou o Reino Unido,
mentres gababa países pobres e pintorescos como Italia e España. Mesturou nas
súas narracións trazos románticos e realistas –sendo así un dos iniciadores
deste movemento-. Adoitaba escribir sen adaptarse a un esquema elaborado, o cal
talvez foi a causa principal de que deixase tantas obras inacabadas. Para
evitar ese problema, inspirouse en historias antigas ou contemporáneas ás que
aportou a súa peculiar maneira de interpretar a vida, as relacións sociais e a
psicoloxía dos personaxes. Recorreu normalmente á narración omnisciente polo
seu gusto de xulgar e opinar. Escolleu a miúdo protagonistas que eran unha
proxección idealizada de si mesmo, enfrontados ás convencións morais e
relixiosas da súa época. Utilizou unha linguaxe pouco elocuente -declarou que
buscaba a precisión e a concisión do Código Civil-, rexeitou as descricións
demoradas –trazos contrarios ao estilo predominante na súa época, que, en
xeral, non o comprendeu. Só décadas despois autores como Zola, Taine, Bourget,
Gide ou Nietzsche recoñeceron o seu maxisterio.
