MARGARET
MITCHELL
(Atlanta,
Georgia, 1900-1949)
Pertencente a unha familia culta, filla
dun avogado que colaborou na fundación da Sociedade Histórica de Atlanta,
amosou dende a infancia interese polo sucedido durante a Guerra de Secesión, da
que escoitaba relatos orais. Manifestou, así mesmo, unha temperá vocación literaria,
mais só comezou a publicar cando, por necesidades económicas, se incorporou á
redacción do Atlanta Sunday Magazine en 1925.
Dise que era unha daquelas flappers, mozas liberadas dos anos
vinte, tan acertadamente tratadas por Francis Scott Fitzgerald, cando casou con
Berrien Upshaw, de quen se divorciou ese mesmo ano. Pouco máis tarde contraeu
matrimonio cun dos seus admiradores da adolescencia, redactor da mesma revista,
John Marsh, quen a animou a escribir a
súa única novela, Gone with the Wind,
na que traballou con diversa intensidade durante dez anos, de
A obra foi un gran éxito, conseguiu o
premio Pulitzer e vendeuse por un prezo récord á industria do cine, que
realizou a partir dela unha obra mestra hoxe bastante discutida. Libro e filme
proporcionáronlle gran popularidade, que aproveitou, en especial, para realizar
obras benéficas.
Morreu a consecuencia das lesións
producidas ao ser atropelada polo coche conducido por un individuo borracho.
Gone
With the Wind, traducida como Lo que
el viento se llevó ou Foise co vento,
pode clasificarse dentro de diversos tipos de novela, pois trátase dunha narración
histórica, realista, de asunto fundamentalmente amoroso. Por este tema é
posible considerala como unha novela romántica, pero non rosa nin inxenua, incluso
cun certo punto feminista na presentación do personaxe principal, Scarlett
O’Hara.
Como ópera
prima da autora, evidencia algúns claros defectos que son compensados
sobradamente polas súas virtudes. Pode parecer que é demasiado extensa; que, a
pesar diso, deixa algúns asuntos e personaxes un tanto desdebuxados; que
idealiza en exceso unha época e unha sociedade –o Sur previo á Guerra de
Secesión estadounidense, que tivo lugar entre 1861 e 1865. Mais Mitchell, na
liña de Tolstoi, une moi ben os acontecementos históricos coas vivencias dos
personaxes; crea caracteres memorables tanto principais como secundarios;
domina a presentación de escenas, analizando, con enxeño e humor, os
pensamentos e as emocións contraditorias dos protagonistas.
Basicamente atopamos a evolución de
catro personaxes: Scarlett O’Hara, Rhett Butler, Melanie Hamilton e Ashley
Wilkes. O principal, como se dixo, é Scarlett O’Hara. Dende os dezaseis ata os
vinte e oito anos pasa por tres matrimonios e ningún dos seus maridos é o home
a quen cre amar. A verdade é que só ao final parece descubrir a verdade sobre
si mesma e, mantendo certas características inalterables, vai cambiando en
función das experiencias extraordinarias ás que debe facer fronte.
Ante ela ou máis ben
ao seu lado atópase Melanie Hamilton, que é o seu contrapunto, prototipo
idealizado das damas do Sur, que adquire cada vez máis importancia. Toda
corazón, namorada do seu marido e sempre leal aos seus, reúne arredor de si as
vellas e derrotadas familias de Atlanta. O seu marido é Ashley Wilkes,
representante dos cabaleiros do sur inacapaces de adaptarse ao novo mundo
xurdido tras a guerra.
Fronte a el, Rhett
Butler, tamén membro dunha familia de aboengo, pero de carácter diferente: cínico,
práctico, desenganado, capaz de ocultar os seus sentimentos románticos.
Mais a novela desexa presentar un fresco
histórico e social. Para iso, ademais de ter en conta as lembranzas familiares,
a autora consultou ampla bibliografía a fin de recrear con fidelidade o mundo
pasado. Seguramente peca á hora de presentar a sociedade sureña prebélica de
xeito harmonioso e idealizado.
A guerra amósase como unha derrota
previsible. Os homes do Sur son vistos, na súa maioría, como seres
inconscientes, confiados no seu valor, ignorantes das múltiples vantaxes dos
estados da Unión –eran máis, tiñan o dobre de poboación, posuían unha potente
industria, dominaban o mar... A autora resalta a traxedia da derrota de
Gettysburg e ofrece unha interpretación moi detallada do proceso que conduciu á
destrución de Atlanta.
A posguerra é tremenda para as antigas
familias, que, arruinadas, perden poder e influencia. As tropas do Xeneral
Sherman arrasaran Georgia no seu paso cara á costa. Sen dereito a voto, ven
como a poboación afroamericana, os brancos pobres e, sobre todo, xentes
chegadas do Norte non sempre honradas nin benintencionadas, ocupan o seu lugar.
Sen escravos, coas plantacións arruinadas, incapaces de facer fronte aos
elevados impostos, séntense tratados inxustamente.
A autora, polemicamente, interpreta a
aparición do Ku Klux Klan como unha resposta aos actos dos afroamericanos
liberados e dos brancos que buscan o seu proveito apoderándose dos bens
expropiados e soliviantando aos antigos escravos con falsas promesas e
mentiras.
O tratamento dos feitos históricos pode
servir para reflexionar sobre as diferenzas existentes entre a memoria
histórica e o estudo obxectivo ou imparcial da historia. Evidentemente estamos
ante un exercicio de memoria histórica baseado, en esencia, nas lembranzas dos
partidarios do vello Sur.
Tense dito que é unha novela racista.
Efectivamente, nela atópanse frases que revelan unha visión despectiva da raza
negra. Son expresións que revelan a mentalidade dos membros máis representativos
dunha sociedade, de por si moi propensos aos prexuízos, e que, dada a
coincidencia existente en ocasións entre a visión da autora e a de Scarlett,
poden representar ata certo punto a opinión daquela. Fronte a isto, gábase a
lealdade dos vellos criados e destácase o respecto e agarimo cos que son
tratados. A autora procura resaltar que Scarlett é máis ofensiva cos brancos
que cos negros, de aí que goce do afecto destes.
Recentemente abriuse a polémica arredor
da célebre película inspirada na novela. Unha plataforma retirouna
temporalmente da súa oferta. Foi unha ocasión para reflexionar sobre o
pensamento crítico e o denominado “pensamento correcto”. A retirada pareceu un
acto típico deste último, que se presta a limitacións da liberdade e censuras.
Semella evidente que a educación debe perseguir o pensamento crítico, ensinar a
distinguir de xeito rigoroso os aspectos positivos e negativos dunha obra rica
e complexa como esta. Basearse nun aspecto polémico ou desacertado para
rexeitala de plano semella torpe e empobrecedor.
Tamén teñen espertado reaccións
polémicas certos episodios da obra; en especial, algún momento da relación
matrimonial de Rhett e Scarlett. Neste caso, unha lectura atenta e o
coñecemento da biografía da autora debería servir para xulgar o asunto de modo
correcto.
Un aspecto curioso é que Mitchell
escribe tendo en conta a obra de Harriet Beecher Stowe, a quen Lincoln
considerou unha das inspiradoras da guerra polo seu alegato contra a
escravitude en A cabana do tío Tom.
Mentres Stowe conta a historia de personaxes idealizados que sofren torturas
inhumanas nas plantacións e aturan mil penalidades co fin de conseguir a unión
familiar, aderezando todo con sermóns de sentido moralizante, Mitchell presenta
personaxes realistas, trata como invencións ou esaxeracións as torturas
atribuídas aos donos das plantacións, une a familia de Pork, o escravo principal da plantación xunto con Mammy, así como empeza a
obra, e, aínda que amosa unha escena patriarcal na que todos rezan o rosario,
enfoca os feitos cunha actitude escéptica e pouco relixiosa. As súas criaturas
son humanas -de feito, Scarlett parece ter ás veces máis defectos que
cualidades- e iso supón que teñan máis vida e credibilidade.
Esta obra, que, segundo as enquisas,
goza aínda de gran popularidade tanto nos Estados Unidos como en Gran Bretaña,
obxecto da preferencia do editor de Joel Dicker e do protagonista de Rebeldes, de Susan Hinton, situada por Le Monde entre as cen grandes novelas
do século XX, pódese atopar nalgunha páxina de Internet tanto na súa versión
inglesa como na súa tradución ao castelán. A súa lectura paga a pena.
